طرح بهسازی نوسازی بافت فرسوده گرگان

حدود یک سال است که شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران برای حل معضلات و مشکلات بافت فرسوده شهر گرگان، مهندسان مشاوری را برای مطالعه و پژوهش ارائه طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهر گرگان به کار گرفته است.

"محدوده ای که توسط شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران برای مطالعات بافت فرسوده گرگان ابلاغ شده است، محدوده ای است که بخشی از آن با عنوان بافت قدیم با وسعتی نزدیک به 162 هکتار منطبق بر حصار قاجاری استرآباد و بخش دیگر شامل چند پاره از شهر در محله امام رضا، بخشی از غرب فلکه سرخواجه، قزاق محله، محله سجادیه و فردوسیاست. بافت قدیم بر اساس طرح های مطالعاتی پیشین دارای مصوبه ی کمیسیون ماده پنج نیز هست و شامل محلات میخچه گران، سرپیر، نعلبندان، سرچشمه، سبز مشهد، درب نو، دوشنبه ای، میر کریم، میدان عباسعلی، باغ پلنگ، ملل و شیرکش است." (طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهر گرگان، خلاصه گزارش تلفیق مطالعات(پیشنهادات)، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران عمران و مسکن سازان استان گلستان، مهندسان مشاور ، مهر ۱۳۸۹)

با توجه به مطالب ذکر شده، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، بافت تاریخی گرگان ثبت شده در فهرست میراث ملی را تحت عنوان بافت فرسوده معرفی کرده است و کلیه راهکارهای اجرایی و طرح ها و ضوابط پیشنهادی مداخله در بافت با توجه به معیارها و ضوابط بافت های فرسوده شهری تهیه و ارائه شده است. حال آنکه اساسا معیارهای ارزشگزاری بافت و تعیین آن به عنوان بافت فرسوده که به تصویب شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران شامل سه معیار :{۱-ریزدانگی : بلوکهایی که بیش از ۵۰% آنها مساحتی کمتر از ۲۰۰ مترمربع داشته باشد.۲-ناپایداری : بلوکهایی که بیش از ۵۰% بناهای آن ناپایدار و فاقد سیستم سازه ای باشد.۳-نفوذناپذیری : بلوکهایی که بیش از ۵۰% معابر آن عرض کمتر از ۶ متر داشته باشند.}رسیده است با وضع موجود بافت تاریخی گرگان مطابقت ندارد. از همه اینها گذشته متولی اصلی بافت تاریخی گرگان که به ثبت آثار ملی در آمده است، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است و خوشبختانه تا کنون هیچ گونه طرحی مبنی بر از بین رفتن شاخصه ها و معیارهای ثبت آثار ملی و در خطر قرار گرفتن معیارهای بافت از طرف سازمان مذکور یا ارگان های مربوط ارائه نشده است. بنابراین مطرح شدن چنین طرحی از طرف چنین کارفرمایی به طور انحصاری شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران بدون در نظر گرفتن نظرات کارشناسان و متخصصان اداره میراث فرهنگی به عنوان متولی اصلی و مسول اصلی نگهداشت بافت تاریخی، تا حدی قابل توجه و تامل است. البته ناگفته نماند که مراحل مطالعاتی و پژوهشی پروژه مورد بحث در طی یک سال گذشته با همکاری کارشناسان شورای بافت تاریخی شهر گرگان صرفا جهت استفاده از اطلاعات و امکانات اداره صورت گرفته اما در نهایت، طرح پیشنهادی بدون اعمال نظرات تخصصی بخش مذکور و تنها با برگزاری یک جلسه فنی و تخصصی با حضور با صلاحیت ترین ارگان مداخله گر در بافت تاریخی تهیه و ارائه شده است.

مقرر شده است تا در روز یکشنبه ۲۳ آبان ماه ۱۳۸۹ جلسه کمیسیون ماده پنج برای ارائه نهایی و تصویب طرح بهسازی نوسازی بافت تاریخی گرگان تشکیل گردد. تنها مخالف این طرح اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان است که به صراحت اذعان داشته که این طرح قابلیت مطرح شدن در بافت تاریخی گرگان را ندارد چرا که هیچ گونه دیدگاه مرمت شهری با رویکرد بهسازی و باز زنده سازی در این طرح لحاظ نشده و تنها دیدگاهای طراحی شهری نوگرایانه با گسست کامل از گذشته با رویکرد تخریب و نوسازی به کار گرفته شده است.

مواردی از سوی این سازمان در جهت تدوین راهبردهای حفظ و صیانت و اصالت بافت تاریخی گرگان و اصلاح و تجدید نظر در روند اجرایی شدن طرح پیشنهاد شده است که در زیر آورده شده است:
• برای آثار و ابنیه تاریخی ارزشمند و قابل ثبت در فهرست آثار ملی در طرح مزبور کاربری مسکونی و تجاری و خدماتی و ... لحاظ شده و نیازمند مطالعه و شناسایی دقیق و پیمایش بیشتر در بافت می باشد.(حمام قاضی، خانه اسدی پور، آب انبار میرکریم، درب نو، میخچه گران، خانه ریحانی و ...)
• اجرای طرح پیشگام، آسیب جدی به کالبد بافت تاریخی زده و در نتیجه موجبات تخریب بافت را فراهم می نماید.
• اجرای هر گونه طرح پیشنهادی در محدوده آثار تاریخی ثبت و شناسایی شده ممنوع می باشد.
• تغییر کاربری های پیشنهادی با کاربری موجود مطابقت ندارد. (تکایا و ...)
• تعریض معابر اصلی و فرعی، تهدید و تخریب کالبد فضایی بافت تاریخی را فراهم می نماید.
• حضور وسایل نقلیه در درون بافت تاریخی با ایجاد خیابان در فاز مرکزی، مشکلات ترافیکی را به همراه خواهد داشت.
• افزایش طبقات و انبوه سازی در بافت تاریخی زمینه را برای نوسازی به جای بهسازی و احیاء فراهم نموده است.
• تقدم طراحی شهری به جای مرمت شهری در فاز مرکزی.
• اجرای طرح مزبور علیرغم پیشنهاد مشاور محترم به عنوان محدوده حفاظتی و مرمتی بدون ضمانت و تعهد دستگاه های ذیربط بافت تاریخی را دستخوش تغییرات جدی خواهد نمود.
• طرح پیشنهادی پس از جمع بندی و کسب نقطه نظرات از سوی معاونت محترم میراث فرهنگی کشور و تایید شورای بافت تاریخی شهر گرگان و شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان و قبل از تصویب طرح، ضمانت و قابلیت اجرایی نخواهد داشت.
• بافت تاریخی گرگان از ظرفیت های توسعه گردشگری پایدار استان گلستان محسوب می شودو اجرای هر گونه طرح های توسعه ای و تغییر کاربری نیازمند مطالعه و توجه خاص است.

از دیگر موارد قابل ذکر به عنوان نمونه موردی از طرح ضد تاریخی بهسازی نوسازی بافت فرسوده گرگان، جراحی بافت تاریخی با ایجاد معابر شطرنجی و بر هم زدن ساختار ارگانیک راسته محلات و استخوان بندی بافت تاریخی، باز کردن بسیاری از بن بست های اصیل بافت، مثل معبر تقوی.. عبور شریان جمع و پخش کننده از وسط مرکز محله سرچشمه و موارد مشابه در سایر تکایا و فضاهای شهری با هویت اصیل، تغییر کاربری های با مقیاس فرا محله ای و حتی در حد شهری در بازارچه های محلی و تعریف مجتمع های تجاری در داخل محلات و فرا خواندن ترافیک عبوری بسیار سنگین به داخل بافت، از همه مهمتر عبور خیابان محلی از دل تنها راسته باقی مانده از بازار کهنه استراباد و از کنار تنها کاروانسرای باقی مانده بازار استرآباد و پیشنهاد ساخت ابنیه سه طبقه در دو طرف بازار در حریم منظری تکایای میدان است؛و نیز نادیده گرفتن بسیاری از ابنیه شاخص تاریخی، مذهبی بافت مثل مسجد ملا اسماعیل استرابادی متعلق به دوره زندیه در محله درب نو و پیشنهاد ساخت و ارتقاء بنا به دو طبقه با کاربری مذهبی تجاری، مسجد محله دوشنبه ای و ... تعیین ضوابط ساخت دو طبقه در جبهه جنوبی مسجد جامع گرگان در حریم فنی و استحفاظی بنای مذکور در بازار تاریخی نعلبندان؛ شایان ذکر است مغازه های وضع موجود در جبهه جنوبی مسجد جامع در دهه دوم 1300 خورشیدی در اراضی گورستان مسجد جامع به صورت یک طبقه ساخته شده و فاقد اصالت تاریخی است و می بایستی در طرح های حفاظتی بازار و بافت برای حفظ فضای جلوخان مسجد جامع و حریم منظری آن از میان برداشته شود. برای بازار تاریخی نعلبندان که قدمت آن دست کم به قدمت شکل گیری شهر استراباد است و به غیر از یکی دو مورد مغازه های آن به صورت غیر اصیل دو طبقه است، دو طبقه تجاری پیشنهاد شده است. برای بسیاری از خانه های تاریخی ارزشمند محله سرچشمه ، درب نو، دوشنبه ای و... از جمله ریحانی، اسدی پور، سیدی، ضیاء حسینی، فاطمی، معروف، ... طرح تجمیع و نوسازی و بعضا تخریب برای احداث خیابان محله ای ارائه شده است.

با توجه به سیاستگزاری های نادرست و نا آگاهی برخی از ارگان های مسول و مرتبط با این طرح از اهمیت و ارزش بافت تاریخی گرگان، به حمایت دوستداران و هواداران میراث ملی از اداره میراث فرهنگی گلستان برای پافشاری بر مخالفت خود در جهت جلوگیری از تصویب این فاجعه اجتماعی، انسانی و حفظ و نگهداری بافت تاریخی گرگان نیاز است.