سوگنامه باغ بیرم آباد

تاریخچه :

باغ بیرم آباد در دامنه کوه های صاحب الزمان واقع است .این بنا از شمال به رشته کوه های صاحب الزمان ، از شرق به چند واحد مسکونی ، از جنوب به بلوار بیرم آباد و از غرب به زمینی بایر و تخت دریا قلی بیگ متصل است .

دسترسی

تنها راه دسترسی این بنا خیابانی است که در جلوی این مجموعه واقع است و این مجموعه تنها یک در ورودی نیز دارد.این مجموعه تا میدان بیرم آباد که یکی از میادین اصلی شهر نیز می باشد حدود 100 متر فاصله دارد .

مالکیت :

نوع مالکیت این مجموعه خصوصی است و موقوفه آستان قدس رضوی است . در حال حاضر نیز در اختیار آستان قدس رضوی می باشد .

معرفی فضاهای مجموعه :

این مجموعه دارای7 ساختمان می باشد که 3 ساختمان آن حائز اهمیت است و ارزش تاریخی و فرهنگی دارد که متاسفانه به دلیل بی توجهی مسئولین رو به تخریب و فرسایش است . ساختمان اصلی که به حاکم نشین معروف است و در شمال مجموعه قرار دارد و روز به روز دچار تخریب بیشتری می شود . ساختمان دوم که تقریبا در مرکز قرار گرفته و مربوط به دوره قاجار می باشد که خوشبختانه سالم تر مانده زیرا در سال های اخیر مرمت شده ولی متاسفانه مرمت آن به صورت کامل و با دقت انجام نگرفته . ساختمان غربی(ساختمان 3) ، این ساختمان تخریب شده و درصد زیادی از آن باقی نمانده و فقط جداره های آن و قسمت هایی از تویزه های طاق ها تا حدودی باقی مانده است .

نوع طاق ها :

هندسه طاق هایی که در ساختمان حاکم نشین استفاده شده است ، طاق ها کجاوه است با آجر چینی لاپوش و یک طاق کلمبو که نوع آجرچینی کلمبو هم نیز لاپوش می باشد و یکی از دلایل تخریب این طاق نیز نوع آجر چینی آن می باشد . طاقی که در ساختمان غربی به کار رفته آهنگ است با آجرچینی ضربی و در ایوان دارای طاق کجاوه با آجر چینی ضربی و صفه مرکزی دارای طاق کلمبو بوده است که در حال حاضر تخریب شده و از آجرچینی آن اطلاعات زیادی در دست نیست .

قرار گیری ساختمان ها در باغ :

باغ بیرم آباد با یک در ورودی بزرگ که رو به شهر قرار دارد تعریف می شود این در روبه روی شاهنشین اصلی قرار دارد و پس از ورود به باغ محوطه بزرگ درخت کاری شده ای در جلوی بیننده تعریف می شود.یک گذر مستقیم از ورودی به ته باغ و موازی با عرض دو طرف ادامه پیدا می کند.و در انتها به شاهنشین باغ می رسد.این بنا در دوره شاه عباس صفوی ساخته شد و توسط گنجعلیخان حاکم وقت کرمان به یکی از سرداران اهدا شد .

شاهنشین با دو طبقه تقریبا بلند ارتفاع ، مشرف به باغ و چسبیده به کوه های بلند پشت باغ استوار شده است و رو به باغ دارد و از طرفی به کوه و دشت اطراف سلطه پیدا کرده است .

در کل جهت گیری کلی باغ (گسترده شدن در جهت شرق و غرب)و قرار گرفتن ساختمان اصلی در جهت شمال بر استواری کل ساختمان بندی ساختمان و باغ تاثیر بزرگی دارد .

مشخصات ساختمان :

شاهنشین بیرم آباد در دو طبقه تقریبا مرتفع ساخته شده که در طبقه اول با یک ورودی اصلی تعریف می شود.با توجه به پلان با ورود در یک فضای تقریبا باز اولیه قرار می گیریم که به سبکه زیبایی ساخته شده و در اطراف آن فضاهای خاص و اتاقک های دیگری تعبیه شده است که هرکدام از این فضا ها و اتاقک ها کاربرد ها و استفاده های خاص خود را داشته اند.

از اطراف ورودی اصلی و از بیرون با نیمه ایوان های دو طرف بوسیله یک راه پله تقریبا کوچک و ورودی هایی به طبقه بالا متصل می شود .

در بالا یک ایوان اصلی و یک اتاقک تقریبا بزرگ اصلی که روبه روی ساختمان و مشرف به فضای باز روبرویی ساختمان و باغ قرار دارد.با پنجره ها و تاقچه هایی داخلی ( رف ) که به نحو زیبایی تزیین شده اند.

مصالح :

مصالح به کار رفته در این بنا خشت و آجر های خشتی و کاهگل می باشد . سکویی یک متری که ساختمان روی آن بنا شده است علاوه بر خشت های تقریبا بزرگ که با ملات کاهگل روی هم قرار گرفته اند سنگهایی تعبیه شده اند که سکو را محکم می کند . سپس ساخنمان که از خشت های مستطیل شکل ساخته شده . درون ساختمان کاهگل و در جاهای خاصی نیز سیم گل است و در فضای داخلی جاهایی از فضا و دیوارها گل و گچ به کار رفته است . سقف ساختمان بوسیله آجرهایی منظم و با ترتیب خاص ساخته شده و با اندود گچ و گل پوشانده شده است .

در اطراف طاقچه های داخلی بوسیله هاشورهای خیلی ظریف و ساده گچبری شده است که به دلایل مختلف مثل رطوبت های جوی تخریب شده اند .

در کل مصالح کلی ساختمان خشت و آجر می باشد. جز در جای جایی خاص که سنگ خم با این مصالح همراه شده است.

وضعیت بنا تا سال 1386 ( قبل از احداث جاده ) :

شاه نشین این مجموعه تا حدود سال 86 آسیب جدی ندیده بود . تا آنجایی که اطلاع در دست می باشد ، این بنا توسط تعدادی از دانشجویان آن دوره برای دروسی مانند آسیب شناسی برداشت شده بود ، این وضعیت به زمانی بر می گردد که جاده ی آسفالته ی بیرم آباد هنوز احداث نشده بود . آسیب وارده بر بنا در این زمان در حدی بوده که مقدار کمی از طاق کلمبو بخش مرکزی ریزش کرده بود .

وضیت کنونی بنا :

همانگونه که در تاریخچه بنا ذکر شد مالکیت این مجموعه بر عهده ی سازمان آستان قدس رضوی می باشد که تا چند سال اخیر از کوشک مرکزی آن به عنوان دفتر این سازمان استفاده می شد .

متاسفانه به علت بی توجهی مسئولان امر به این مجموعه ی ارزشمند که یادگاری از دوران صفویه و قاجار می باشد . بنای شاه نشین مجموعه روز به روز تخریب شده و تا جایی ادامه یافته که از آن ℅60 باقی مانده است و محلی برای رفت و آمد معتادان از طریق دیوار پشت مجموعه شده است .

سخن آخر :

اگر این روند برای این مجموعه ادامه یابد و رسیدگی دلسوزانه ای از طریق نهادهای مربوطه برای مرمت و احیای آن صورت نپذیرد شاهد از بین رفتن یکی دیگر از میراث های موجود در ایران که حتی دارای ارزش ثبت جهانی نیز می باشد هستیم .